Γραφει ο Χρήστος Τσαντής*

Αυτό που έζησα στη Χιλή ήταν ένας λαός απογειωμένος», λέει ο Μίκης Θεοδωράκης...

Το έργο της ανατροπής του Αλιέντε ανατέθηκε στον Χένρυ Κίσινγκερ και τη ΣΙΑ… Η Χιλή ήταν μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο (σήμερα και στην Ελλάδα), όπου εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες συνταγές της Σχολής του Σικάγο… Τα μέτρα της Χούντας οδήγησαν τον πληθυσμό στη μαζική φτωχοποίηση και στην ανεργία (26-30%)… 

Τα «καραβάνια του θανάτου» σκορπούσαν τον τρόμο σε όλη τη χώρα…

Πάνω από δέκα αξιωματικοί έχουν παραδεχθεί ότι πήραν μέρος σε σαράντα τουλάχιστον πτήσεις θανάτου. Μαζί τους μεταφέραν πολιτικούς κρατούμενους από τη Χιλή αλλά και από γειτονικές χώρες. Έκλειναν μέσα σε σακιά τους αγωνιστές, ζωντανούς ή νεκρούς, και τους πετούσαν στον ωκεανό. Είναι άγνωστος ακόμα ο αριθμός των θυμάτων στις πτήσεις του θανάτου…

Ο Σύλλογος «Οι Φίλοι των Γραμμάτων» συνεχίζει το αφιέρωμα του στη Λατινική Αμερική. Με μεγάλη συμμετοχή, στην αίθουσα του Τ.Ε.Ε Χανίων, πραγματοποιήθηκε στις 7/12 η προβολή του φιλμ «Πουθενά». Στο πλαίσιο το αφιερώματος είναι προγραμματισμένη, για την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου στις 8 το βράδυ, στον ίδιο χώρο, η προβολή του ντοκιμαντέρ του Patricio Guzman «Η Μάχη της Χιλής-Το Πραξικόπημα«. Το φιλμ αποτελεί μέρος μιας τριλογίας: Η Εξέγερση της Μπουρζουαζίας-Το Πραξικόπημα-Η δύναμη του Λαού, όπου ο σκηνοθέτης καταγράφει το χρονικό της μάχης της Χιλής και παράλληλα φωτίζει τις αιτίες που όπλισαν το χέρι των αμερικανοκίνητων πραξικοπηματιών. Το ντοκιμαντέρ βραβεύτηκε από πολλά κινηματογραφικά φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο.

Στο δεύτερο μέρος της τριλογίας – Το Πραξικόπημα – ο Patricio Guzman καταγράφει με το φακό του την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου της Χιλής, την κατάλυση της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας και τη δολοφονία του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε. Ξεκινά από το χρονικό της εκλογής του Χιλιανού προέδρου, περιγράφει τις αντιθέσεις που διαπερνούσαν τη Χιλιανή κοινωνία, τον πόθο των εργατών και του λαού για δημοκρατία και κοινωνική προκοπή, τις μηχανορραφίες των πολυεθνικών που έβλεπαν να χάνουν τα προνόμια τους, καθώς και τη βίαιη εισβολή των πραξικοπηματιών του Πινοσέτ στο προσκήνιο, οι οποίοι πέρασαν χειροπέδες σε έναν ολόκληρο λαό.

Στο βιβλίο του ο Κώστας Σερέζης με τίτλο: Μίκης Θεοδωράκης-Ο οικουμενικός (εκδόσεις Καστανιώτη) αναφέρεται στη σχέση του μεγάλου μουσικοσυνθέτη με τον παγκόσμιο ποιητή Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος κατάγεται από τη Χιλή. Ηχογραφούσαν στο Παρίσι το 1972 το Γενικό Άσμα ή Canto General και προγραμματίζανε την παρουσίασή του, για την επόμενη χρονιά, στο μεγάλο στάδιο του Σαντιάγκο της Χιλής. Η συναυλία αυτή όμως δεν έγινε ποτέ. Ο Μίκης περιόδευε το Σεπτέμβριο του 1973 στη Λατινική Αμερική. Στη Βενεζουέλα έμαθε τα νέα για την επιβολή της Χούντας στη Χιλή και το μακελειό που προκάλεσε στο στάδιο του Σαντιάγκο εξοντώνοντας τους υποστηρικτές της Δημοκρατίας. Αντί για τη Χιλή, η συναυλία αυτή έγινε στην Ελλάδα. Σε 4 συναυλίες στο γήπεδο Καραϊσκάκη και στον Παναθηναϊκό, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, τις οποίες παρακολούθησαν πάνω από 125.000 χιλιάδες κόσμος.  «Προγραμματίζαμε να κάνουμε αυτή τη συναυλία στο μεγάλο στάδιο του Σαντιάγκο της Χιλής, για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης Ελλάδας από τη Χούντα. Να όμως, που δίνουμε σήμερα αυτή τη συναυλία στην ελεύθερη Ελλάδα, με τη καρδιά και τη σκέψη μας στη μακρινή Χιλή»,  με αυτά τα λόγια προλόγισε ο Μάνος Κατράκης τις συναυλίες που δόθηκαν στην Αθήνα και τον Πειραιά με σολίστ τη Μαρία Φαραντούρη και τον Πέτρο Πανδή.

Στο ίδιο βιβλίο καταγράφεται ένα περιστατικό από τη συνάντηση του Μίκη με τον Αλιέντε. «Αυτό που έζησα στη Χιλή ήταν ένας λαός απογειωμένος», λέει ο Θεοδωράκης. «Μας προσκάλεσαν (το 1971) στο σπίτι του προέδρου Αλιέντε. Ανάμεσα στα άλλα, μας είπε ότι ένα μεγάλο πρόβλημα μένει να λυθεί: αυτό του Στρατού.  Θα το λύσω όμως με τη βοήθεια του στρατηγού Πινοσέτ που τον εμπιστεύομαι. Θα περάσω μια συνταγματική αλλαγή, όπου η διοίκηση του Χιλιανού στρατού θα περνά στα χέρια του εκάστοτε Προέδρου. Ο Πινοσέτ είναι ο άνθρωπός μου σε αυτό που ετοιμάζω. Κι όπως γνωρίζετε, ο Πινοσέτ ήταν αυτός που πραξικοπηματικά ανέτρεψε τον Πρόεδρο Αλλιέντε».

Ο Αλιέντε γεννήθηκε το 1908 στο Βαλπαραΐζο της Χιλής. Ήταν γιατρός και συνιδρυτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής.  Στις 3 Νοεμβρίου του 1970 ορκίζεται η κυβέρνηση της Λαΐκής Ενότητας, με πρόεδρο τον ίδιο μετά τη νίκη που πέτυχε στις βουλευτικές εκλογές. Η συμμαχία που έφερε τον Αλιέντε στην εξουσία αποτελούνταν πολιτικά από τη συνένωση της δράσης των αριστερών, προοδευτικών δυνάμεων και των κομμουνιστών. Κοινωνικά στηριζόταν σε μία μεγάλη βάση καθώς υποστηρίχθηκε μαχητικά από την εργατική τάξη, τη νεολαία και τα φτωχά λαϊκά στρώματα των πόλεων και της Χιλιανής υπαίθρου. Από τις πρώτες μέρες της διακυβέρνησής του συγκρούστηκε με τις μεγάλες αμερικάνικες πολυεθνικές και τους ντόπιους συνεταίρους τους που νέμονταν τη γη και τον ορυκτό πλούτο της χώρας. Η κυβέρνηση του Αλιέντε απέσπασε από τα χέρια των πολυεθνικών τον εθνικό πλούτο της χώρας.

Προχώρησε σε αναδιανομή του πλούτου, οργάνωσε την αγροτική μεταρρύθμιση, προώθησε την κρατικοποίηση των ορυχείων Χαλκού (τα οποία ήταν για χρόνια στην κατοχή αμερικανικών εταιρειών), ενίσχυσε την Παιδεία, την Υγεία. Η διακυβέρνησή του τερμάτισε το καθεστώς «μπανανίας» που είχαν επιβάλλει οι ΗΠΑ στη χώρα. Ενίσχυσε τη συμμαχία του με τη Κίνα, με την Κούβα, ανέπτυξε σχέσεις με την ΕΣΣΔ. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του αμερικανού προέδρου Νίξον ο οποίος είχε δηλώσει ότι: «Με τον Κάστρο στην Κούβα και τον Αλιέντε στη Χιλή, η Αμερική έγινε ένα κόκκινο σάντουϊτς!». 

Πώς οργανώθηκε το πραξικόπημα που οδήγησε στην ανατροπή του Αλιέντε;

Το έργο της ανατροπής του Αλιέντε ανατέθηκε στον Χένρυ Κίσινγκερ και τη ΣΙΑ. Πακτωλός χρημάτων από μυστικά κονδύλια διοχετεύτηκε για να δωροδοκήσουν δημοσιογράφους και άλλους «ειδικούς» στον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Οργανώθηκαν δολιοφθορές και λοκ άουτ, πάρθηκαν μέτρα-σαμποτάζ σε βάρος της Χιλιανής οικονομίας, τα οποία έβρισκαν έδαφος καθώς η Χιλιανή οικονομική μηχανή ήταν για χρόνια εξαρτημένη από τις ΗΠΑ. Επιχείρησαν να ελέγξουν το στρατό και να οργανώσουν πραξικόπημα αλλά βρήκαν εμπόδιο από τον τότε αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων Σνάιντερ, ο οποίος ήταν πιστός στη Δημοκρατία κι έτσι οι πραξικοπηματίες απέτυχαν. Ο Σνάιντερ βρέθηκε δολοφονημένος λίγες μέρες αργοτερα. 

Σύμφωνα με τα διεθνή μέσα πάνω από 600 εκατομμυρια δολάρια ξοδεύτηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ για να οργανωθεί η πολυήμερη απεργία του σωματείου των Φορτηγατζήδων, οι οποίοι μετέφεραν τρόφιμα από τη μια άκρη της χώρας στην άλλη. Ούτε και αυτή η επιχείρηση απέδωσε. Το κύρος της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας μεγάλωνε συνεχώς μέσα στο λαό. Το 1971, στις δημοτικές εκλογές η Λαϊκή Ενότητα αποκτούσε καθαρή πλειοψηφία κερδίζοντας το 51%. Μαζί όμως, μεγάλωνε και η ανησυχία ανάμεσα στους υποστηρικτές της, για τις ενέργειες των ΗΠΑ. Οι εκκλήσεις για τη συγκρότηση ένοπλης εργατικής εθνοφρουράς δεν εισακούστηκαν και οι δυνάμεις της Δημοκρατίας βρέθηκαν άοπλες κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος. Ο Λουΐς Κορβαλάν, γενικός γραμματέας του Κ.Κ. της Χιλής, δήλωνε σε μία συνέντευξή του το 1972 ότι: «οι αλλαγές στη χώρα μπορούν να γίνουν μόνο στα πλαίσια του νόμου, παίρνοντας υπόψη την εξέλιξη της κατανόησης από τους στρατιωτικούς του ρόλου τους στην κοινωνία που θέλει να χτίσει ο λαός»,  αναφέρει ο Δημήτρης Καλτσώνης στο βιβλίο του «Η Κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας στη Χιλή, 1970-1973″.

Η Χιλή ήταν μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο (σήμερα και στην Ελλάδα), όπου εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες συνταγές της Σχολής του Σικάγο. Ο Αλιέντε πέρασε στην ιστορία, καθώς δολοφονήθηκε στις 11 Σεπτέμβρη του 1973 μαχόμενος τη χούντα, με το όπλο στο χέρι, μέσα στο προεδρικο μέγαρο και ο πρώην «έμπιστός» του, Πινοσέτ, καταλάμβανε την αρχή βυθίζοντας τη χώρα σε έναν τραγικό μεσαίωνα, από τον οποίο ακόμα δεν έχει συνέλθει η Χιλή. Τα μέτρα που ακολούθησε ήταν τα ίδια μέτρα που εφαρμόζονται σήμερα και στη δική μας χώρα.

  Η δικτατορία ακύρωσε τους φιλολαϊκούς νόμους της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας. Παρέδωσε ξανά τον εθνικό πλούτο στα πολυθενικά μεγαθήρια κι η Χιλή μετατράπηκε εκ νέου σε μπανανία των ΗΠΑ και ορμητήριο απ’ όπου οργανώθηκαν πλήθος πραξικοπημάτων σε γειτονικές χώρες. Τα μέτρα της Χούντας οδήγησαν τον πληθυσμό στη μαζική φτωχοποίηση και στην ανεργία (26-30%). Λίγο μετά την κατάλυση της δημοκρατίας, ο Φρίντμαν, γκουρού του νεοφιλελευθερισμού, επισκέφθηκε τη Χιλή, καλεσμένος από μαθητές του, που τώρα είχαν τα ηνία στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο. Η επιβολή της οικονομικής ασυδοσίας των πολυεθνικών είχε ως προϋπόθεση τον περιορισμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων.

Το καθεστώς οδήγησε δεκάδες χιλιάδες Χιλιανούς στα βασανισήρια, στην εξορία, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στο θάνατο. Η χούντα κυβέρνησε με το πιστόλι στον κρόταφο των πολιτών. Εφάρμοσε το σχέδιο «Κόνδορας» που είχε επιμεληθεί η ΣΙΑ με το οποίο προβλέπονταν η «φυσική εξαφάνιση» αγωνιστών συνδικαλιστών, ριζοσπαστών διανοουμένων, προοδευτικών εργατών. Τα «καραβάνια του θανάτου» σκορπούσαν τον τρόμο σε όλη τη χώρα. Ομάδες στρατιωτικών που γυρνούσαν στους δρόμους των πόλεων και στα χωριά, έμπαιναν στα σπίτια κι εξοντώναν ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί η έκταση που πήραν οι δολοφονίες, οι απαγωγές και οι «εξαφανίσεις» των αγωνιστών της Δημοκρατίας. Αρχικά υπολογίστηκαν γύρω στους 3.000, αργότερα επανεκτιμήθηκαν σε 9.000 και σήμερα γίνεται λόγος για πάνω από 40.000 ανθρώπους-θύματα της δολοφονικής μανίας της Χούντας, ενώ όσο περνά ο χρόνος και νέα στόματα ανοίγουν και νέες τραγωδίες έρχονται στο φως. Σύμφωνα με δημοσίευμα στο «Βήμα» στις 14/4/2014 άλλα 6 θύματα της χούντας βρέθηκαν σε κοινό τάφο και τα λείψανά τους μεταφέρθηκαν σε νεκροταφείο του Σαντιάγκο.

Πάνω από δέκα αξιωματικοί έχουν παραδεχθεί ότι πήραν μέρος σε σαράντα τουλάχιστον πτήσεις θανάτου. Μαζί τους μεταφέραν πολιτικούς εξόριστους και αγωνιστές από τη Χιλή αλλά και και από γειτονικές χώρες. Έκλειναν μέσα σε σακιά τους πολιτικούς κρατούμενους, ζωντανούς ή νεκρούς, και τους πετούσαν στον ωκεανό. Είναι άγνωστος ακόμα ο αριθμός των θυμάτων στις πτήσεις του θανάτου.

Το 1989 η χούντα μετατράπηκε σε καθεστώς «περιορισμένης δημοκρατίας». Με κοινοβουλευτικό μανδύα, συνέχισαν οι πραξικοπηματίες να διατηρούν τη εξουσία. Το 1998 ο Πινοσέτ αυτοανακήρύχθηκε ισόβιος γερουσιαστής (!!), ενώ στην ηγεσία του στρατού τον διαδέχθηκε ο πρεσβευτής που είχε διορίσει η χούντα στις ΗΠΑ, από την περίοδο του πραξικοπήματος.